خلاصة القوانین (کتاب)«خلاصه القوانین» اثر حاج شیخ احمد انصاری ، نوه شیخ مرتضی انصاری، خلاصه‌ای است از مباحث اصولی که به زبان عربی و در سال ۱۳۸۸ ق نوشته شده است. ۱ - ساختار کتابکتاب مشتمل بر مقدمه‌ای کوتاه، هفت باب و یک خاتمه است. نویسنده مطالب را به صورت خلاصه مطرح کرده و توضیح زیادی پیرامون مباحث نداده است. ۲ - گزارش محتوامقدمه، دربردارنده یازده مبحث زیر می‌باشد: ۱- تعریف علم اصول؛ ۲- تعریف علم فقه؛ ۳- موضوع علم اصول؛ ۴- کلی و جزئی؛ ۵- مجاز مشهور؛ ۶- علامات حقیقت و مجاز؛ ۸- حقیقت شرعیه؛ ۹- صحیح و اعم؛ ۱۰- استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد؛ ۱۱- مشتق. [۱]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۲-۲۲.
نویسنده در باب اول، در دو مقصد، به بحث از اوامر و نواهی پرداخته و مسائل زیر را بررسی نموده است: دلالت امر بر وجوب، ظهور صیغه در وجوب، امر عقیب حظر، مره و تکرار، فور و تراخی، مقدمه واجب، اقتضاء، واجب تخییری، موسع و مضیق اجزاء، تبعیت قضاء از اداء، دلالت امر به امر بر وجوب، صیغه نهی، مراد از نهی، عدم دلالت نهی بر تکرار، اجتماع امر و نهی، دلالت نهی بر فساد. [۲]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۲۳.
در باب دوم، ابتدا به صورت مختصر، مبحث محکم و متشابه بررسی و در ادامه مساله منطوق و مفهوم، تحت چهار مبحث زیر، بحث شده است: تعریف منطوق و مفهوم، تقسیم منطوق به صریح، دلالت اقتضا، تنبیه و اشاره، اقسام هفت گانه مفهوم که عبارتند از: مفهوم شرط، وصف، غایه، حصر، لقب، عدد، زمان و مکان. [۳]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۶۵.
در باب سوم، در دو مقصد زیر، مبحث عموم و خصوص را مورد بحث و بررسی قرار داده است: الف) بررسی صیغ عموم؛ که عبارتند از: جمع محلی به لام، جمع منکر، نکره در سیاق نفی. ب) مباحث تخصیص؛ که در آن از منتهی تخصیص، مجاز بودن عام در باقی، حجیت عام مخصص، عدم جواز عمل به عام قبل از فحص، استثناء متعقب جمل، موارد عدم تخصیص عام، تخصیص عام به وسیله مفهوم مخالف، تخصیص کتاب با خبر واحد و تنافی ظاهری عام و خاص. [۴]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۷۵.
در چهارمین باب به صورت مختصر، از مطلق و مقید بحث شده است. نویسنده در این قسمت، ابتدا لفظ مطلق و مقید را تعریف کرده و در ادامه، احکام مربوط به هر یک را مورد بررسی قرار داده است. [۵]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۱۰۱.
در باب پنجم، در سه مبحث، مجمل و مبین را بررسی نموده است: ۱- معنای مجمل و مبین، ۲- مواضعی که کلام دارای اجمال می‌گردد، ۳- تاخیر بیان از وقت حاجت. [۶]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۱۰۵.
نویسنده در باب ششم، ادله شرعیه را در چهار مبحث زیر، مورد بحث قرار داده است: ۱- اجماع؛ که پس از بیان معنا و وجوه حجیت آن، انواع اجماع بررسی شده است. ۲- کتاب؛ که به اعتقاد نویسنده، عمل به نص و ظاهر آن، جایز است، به خلاف اخباریون که قائل به عدم حجیت ظواهر آن می‌باشند. ۳- سنت؛ که عبارت است از: الف) قول معصوم علیه‌السّلام : نویسنده این بحث را در پنج قسمت خبر و انشاء، صدق و کذب، خبر متواتر، اقسام متواتر و خبر واحد، دنبال کرده و در ادامه، ادله خبر واحد از کتاب از جمله آیه نبا، نفر و کتمان، از اجماع و عقل شامل: انسداد، ترجیح مرجوح و دفع ضرر را بررسی کرده است. ب) فعل و تقریر معصوم علیه‌السّلام . ۴- ادله عقلیه؛ که عبارتند از: اصالة البرائت، شبهه محصوره، اصالة الاشتغال، قاعده لاضرر، استصحاب، استقراء قیاس منصوص العلة، سبر و تقسیم، تخریج مناط، قیاس، استحسان، مصالح مرسله و... [۷]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۱۰۸.
در آخرین باب، مبحث اجتهاد و تقلید بحث شده است. نویسنده پس از تعریف اجتهاد و تقلید، به بررسی تارک طریقی اجتهاد و تقلید، حجیت ظن متجزی، عدم جواز تقلید در اصول دین، تخطئه و تصویب در عقلیات و شرعیات، اموری که تحقق اجتهاد متوقف بر آنها می‌باشد، شرایط مفتی، تقلید از اعلم، نقض فتوی، عدم جواز عدول، مشافه از مفتی و تقلید از میت پرداخته است. [۸]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۱۶۹.
خاتمه به بحث و بررسی مبحث تعارض، تعادل و تراجیح اختصاص یافته است. [۹]
احمد انصاری، خلاصة القوانین، ج۱، ص۱۹۳.
۳ - وضعیت کتابکتاب دارای اغلاط فراوانی است که فهرست آن پس از فهرست مطالب در انتهای اثر آمده است. در پاورقی توضیحاتی پیرامون برخی کلمات و عبارات متن آمده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه
|